Канстытуцыйны Суд Рэспублікі Беларусь у складзе старшынствуючага – Старшыні Канстытуцыйнага Суда Міклашэвіча П.П., намесніка Старшыні Карповіч Н.А., суддзяў Бойка Т.С., Варановіча Т.В., Данілюка  С.Я., Козыравай Л.Р., Падгрушы В.В., Рабцава  В.М., Рабцава Л.М., Сяргеевай В.Г., Цікавенкі А.Г., Чыгрынава С.П.

на падставе часткі першай артыкула 116 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь, абзаца другога часткі трэцяй артыкула 22 Кодэкса Рэспублікі Беларусь аб судаўладкаванні і статусе суддзяў, артыкула 98 і часткі першай артыкула 101 Закона Рэспублікі Беларусь «О конституционном судопроизводстве»

разгледзеў у адкрытым судовым пасяджэнні ў парадку абавязковага папярэдняга кантролю канстытуцыйнасць Закона Рэспублікі Беларусь «О нормативных правовых актах».

Заслухаўшы суддзю-дакладчыка Падгрушу В.В., прааналізаваўшы палажэннi Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь (далей – Канстытуцыя), Закона Рэспублікі Беларусь «О нормативных правовых актах» і іншых заканадаўчых актаў, Канстытуцыйны Суд Рэспублікі Беларусь устанавіў:

Закон Рэспублікі Беларусь «О нормативных правовых актах» (далей – Закон) прыняты Палатай прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 27 чэрвеня 2018 г., адобраны Саветам Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 29 чэрвеня 2018 г. і прадстаўлены Прэзідэнту Рэспублікі Беларусь на подпіс.

Прыняцце Закона абумоўлена неабходнасцю ўдасканальвання прававога рэгулявання дзейнасці па падрыхтоўцы і прыняцці (выданні) нарматыўных прававых актаў, сістэматызацыі палажэнняў рада заканадаўчых актаў, якія рэгулююць нарматворчую дзейнасць, а таксама ўстараненні прабелаў і іншых недахопаў у заканадаўчым рэгуляванні, выяўленых у практыцы прымянення Закона Рэспублікі Беларусь ад 10 студзеня 2000 года «О нормативных правовых актах Республики Беларусь» (далей – Закон аб нарматыўных прававых актах).

Законам вызначаюцца сістэма і віды нарматыўных прававых актаў, якія прымаюцца (выдаюцца) нарматворчымі органамі (службовымі асобамі), парадак іх падрыхтоўкі, у тым ліку патрабаваннi, якія датычацца нарматворчай тэхнікі, правядзення экспертыз, прыняцця (выдання), апублікавання (абнародавання), уступлення ў сілу, дзеяння, тлумачэння і сістэматызацыі, рэгулююцца іншыя пытанні нарматворчай дзейнасці.

У пункце 2 артыкула 1 Закона ўстанаўліваецца, што гэты Закон не распаўсюджваецца на акты Канстытуцыйнага Суда Рэспублікі Беларусь, Вярхоўнага Суда Рэспублікі Беларусь, ненарматыўныя (індывідуальныя) прававыя акты, лакальныя прававыя акты нарматворчых органаў (службовых асоб), міжнародныя дагаворы Рэспублікі Беларусь і іншыя міжнародна-прававыя акты, якія змяшчаюць абавязацельствы Рэспублікі Беларусь, калі іншае не прадугледжана дадзеным Законам, а таксама на тэхнічныя нарматыўныя прававыя акты ў галіне тэхнічнага нарміравання і стандартызацыі ў частцы, урэгуляванай заканадаўствам аб тэхнічным нарміраванні і стандартызацыі.

1. Канстытуцыйны Суд у межах сваіх паўнамоцтваў па ажыццяўленні абавязковага папярэдняга кантролю канстытуцыйнасці законаў праводзіць праверку палажэнняў Закона, зыходзячы з вяршэнства і непасрэднага дзеяння норм Канстытуцыі, улічваючы пры гэтым:

паслядоўнае і эфектыўнае выкананне Рэспублікай Беларусь сваіх функцый як суверэннай дзяржавай, якая забяспечвае законнасць і правапарадак (часткі другая і трэцяя артыкула 1 Канстытуцыі);

нормы Канстытуцыі аб абавязку прытрымлівання заканадаўцам пры прававым рэгуляванні грамадскіх адносін замацаваных у Канстытуцыі асноватворных прынцыпаў прававой дзяржавы, перш за ўсё прынцыпу вяршэнства права, сутнасць якога праяўляецца ў тым, што дзяржава, усе яе органы і службовыя асобы дзейнічаюць у межах Канстытуцыі і прынятых у адпаведнасці з ёю актаў заканадаўства (часткi першая і другая артыкула 7), прынцыпу ажыццяўлення дзяржаўнай улады на аснове падзелу яе на заканадаўчую, выканаўчую і судовую (артыкул 6), прызнання Рэспублікай Беларусь прыярытэту агульнапрызнаных прынцыпаў міжнароднага права (частка першая артыкула 8); рэгламентавання ў Канстытуцыі пытанняў, якія датычацца прыняцця рашэнняў рэферэндумам (народным галасаваннем) (артыкулы 73–78), ажыццяўлення паўнамоцтваў у нарматворчай сферы Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь (артыкулы 79, 84, 85, 101), заканадаўчых паўнамоцтваў – Нацыянальным сходам Рэспублікі Беларусь (артыкулы 90, 97–101, 104), нарматворчай дзейнасці – Саветам Міністраў Рэспублікі Беларусь (артыкулы 107 і 108), мясцовымі Саветамі дэпутатаў, выканаўчымі і распарадчымі органамі (артыкул 122); устанаўлення ў Рэспубліцы Беларусь канстытуцыйнага кантролю нарматыўных прававых актаў (артыкул 116), кантролю і нагляду за выкананнем законаў і падзаконных актаў (артыкулы 125, 129);

прадугледжаныя ў Канстытуцыі палажэннi, што вызначаюць іерархію нарматыўных прававых актаў, у сілу якіх Канстытуцыя валодае найвышэйшай юрыдычнай сілай; законы, дэкрэты, указы і іншыя акты дзяржаўных органаў выдаюцца на падставе і ў адпаведнасці з Канстытуцыяй; у выпадку разыходжання закона, дэкрэта або ўказа з Канстытуцыяй дзейнічае Канстытуцыя; у выпадку разыходжання дэкрэта або ўказа з законам закон мае вяршэнства толькі тады, калі паўнамоцтвы на выданне дэкрэта або ўказа былі прадастаўлены законам (артыкул 137);

змешчаныя ў Канстытуцыі прадпісаннi аб тым, што прававыя акты або іх асобныя палажэнні, прызнаныя ва ўстаноўленым законам парадку супярэчнымі з палажэннямі Канстытуцыі, не маюць юрыдычнай сілы; нарматыўныя акты дзяржаўных органаў публікуюцца або даводзяцца да ўсеагульнага ведама іншым прадугледжаным законам спосабам (часткi трэцяя і чацвёртая артыкула 7).

Прыведзеныя і іншыя канстытуцыйныя прынцыпы і нормы знаходзяць развіццё ў палажэннях Закона, забяспечваючы тым самым накіраванасць ажыццяўлення нарматворчай дзейнасці як важнейшай састаўляючай дзяржаўнай улады на аснове і ў адпаведнасці з Канстытуцыяй.

2. У артыкуле 2 Закона прыводзяцца вызначэнні асноўных тэрмінаў, якія датычацца сістэмы нарматыўных прававых актаў Рэспублікі Беларусь. Пры гэтым даюцца азначэнні рада тэрмінаў («законотворческая деятельность», «законотворческий процесс», «правовая неопределенность» і інш.), удакладняюцца азначэнні такіх тэрмінаў, як «аналогия права», «законодательная инициатива», «пробелы в законодательстве», і інш.

Канстытуцыйны Суд лічыць, што фармуляванне заканадаўцам азначэнняў тэрмінаў, якія маюць важнае значэнне для нарматворчай дзейнасці, накіравана на аднастайнае нарматыўнае ўрэгуляванне грамадскіх адносін у сферы нарматворчасці, а таксама на выключэнне прававых недахопаў ва ўказанай дзейнасці.

Так, прыведзенае ў Законе азначэнне заканадаўства як сістэмы нарматыўных прававых актаў, якая характарызуецца іх унутранай узгодненасцю, іерархіяй і забяспечвае прававое рэгуляванне грамадскіх адносін, па меркаванні Канстытуцыйнага Суда, адпавядае мэтам і прынцыпам прававой дзяржавы, што прадугледжваюць ажыццяўленне нарматворчай дзейнасці на канстытуцыйна абумоўленай нарматыўнай базе.

3. У артыкуле 6 Закона замацоўваюцца як асноўныя прынцыпы нарматворчай дзейнасці, так і прававыя механізмы іх забеспячэння. Пры захаванні дзеючых прынцыпаў, на аснове якіх ажыццяўляецца нарматворчая дзейнасць (прынцыпы канстытуцыйнасці, прыярытэту агульнапрызнаных прынцыпаў міжнароднага права, абароны правоў, свабод і законных інтарэсаў грамадзян, сацыяльнай справядлівасці, навуковасці, сістэмнасці і комплекснасці прававога рэгулявання грамадскіх адносін), заканадаўцам дадаткова вызначаюцца прынцыпы гуманізму, сацыяльна-эканамічнай абумоўленасці, стабільнасці прававога рэгулявання, уводзяцца дадатковыя крытэрыі, якія раскрываюць змест асобных прынцыпаў. У прыватнасці, устанаўліваецца, што прынцып канстытуцыйнасці (законнасці) забяспечваецца вяршэнствам Канстытуцыі ў нарматворчай дзейнасці, прамым дзеяннем яе норм; прыняццем (выданнем) нарматыўнага прававога акта ўпаўнаважаным нарматворчым органам (службовай асобай) у межах яго кампетэнцыі ў парадку і па форме, устаноўленых Канстытуцыяй і іншымі актамі заканадаўства; адпаведнасцю нарматыўнага прававога акта Канстытуцыі і нарматыўным прававым актам большай юрыдычнай сілы, узгодненасцю нарматыўных прававых актаў аднолькавай юрыдычнай сілы; прынцып сацыяльна-эканамічнай абумоўленасці забяспечваецца адпаведнасцю прымаемых (выдаваемых) нарматыўных прававых актаў сацыяльна-эканамічным патрэбнасцям і магчымасцям грамадства і дзяржавы, а таксама мэтам устойлiвага развіцця, якія змяшчаюцца ў міжнародна-прававых актах і прававых актах праграмнага характару (пункты 2 і 8 указанага артыкула).

Азначэнні асобных прынцыпаў удакладняюцца ў палажэннях Закона, якія датычацца раскрыцця іх зместу праз механізмы прававога забеспячэння. Так, дзеючы прынцып абароны правоў і свабод, законных інтарэсаў грамадзян і сацыяльнай справядлівасці фармулюецца як прынцып абароны правоў, свабод і законных інтарэсаў грамадзян, юрыдычных асоб, інтарэсаў грамадства і дзяржавы, сацыяльнай справядлівасці, які азначае абавязак нарматворчых органаў (службовых асоб) пры планаванні, падрыхтоўцы, прыняцці (выданні) і рэалізацыі нарматыўных прававых актаў улічваць меркаванне насельніцтва і інтарэсы яго розных груп, палітычных партый, рэлігійных арганізацый і іншых грамадскіх аб’яднанняў, забяспечваць належны баланс у прававым рэгуляванні іх правоў, свабод і абавязкаў з улікам нацыянальных традыцый і сацыяльных каштоўнасцей беларускага народа, гарантаваць іх рэалізацыю і абарону ў мэтах сацыяльнай справядлівасці і дасягнення ўстойлiвага развіцця Рэспублікі Беларусь (пункт 5 артыкула 6 Закона).

Канстытуцыйны Суд лічыць, што вызначэнне і раскрыццё заканадаўцам зместу прынцыпаў нарматворчай дзейнасці мае на мэце забеспячэнне вяршэнства Канстытуцыі, каштоўнасцей і прынцыпаў, замацаваных у Канстытуцыі, якія абумоўліваюць сутнасць і змест прававой сістэмы Беларусі, а таксама дасягненне адназначнага разумення заканадаўчых прадпісанняў, якімі павінны кіравацца ўсе суб’екты нарматворчай дзейнасці на ўсіх стадыях нарматворчага працэсу, уключаючы падрыхтоўку праектаў, правядзенне экспертызы, прыняцце (выданне), змяненне, выкананне, афіцыйнае тлумачэнне нарматыўных прававых актаў.

4. У межах рэалізацыі грамадзянамі канстытуцыйнага права на непасрэдны ўдзел у кіраванні справамі грамадства і дзяржавы, а таксама на атрыманне поўнай, дакладнай і своечасовай інфармацыі аб дзейнасці дзяржаўных органаў (частка другая артыкула 37, частка першая артыкула 34 Канстытуцыі) у артыкуле 7 Закона рэгламентуюцца пытанні публічнага абмеркавання праектаў нарматыўных прававых актаў.

У пункце 2 артыкула 7 Закона вызначаецца, што публічнаму абмеркаванню, як правіла, падлягаюць праекты заканадаўчых актаў і пастаноў Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь, якія закранаюць правы, свабоды і абавязкі грамадзян і юрыдычных асоб і ўстанаўліваюць новыя або прынцыпова мяняюць існуючыя падыходы да прававога рэгулявання пэўнай сферы грамадскіх адносін, а таксама праекты актаў заканадаўства, якія могуць аказаць істотны ўплыў на ўмовы ажыццяўлення прадпрымальніцкай дзейнасці. У частцы трэцяй пункта 2 аналізуемага артыкула вызначаюцца праекты нарматыўных прававых актаў, якія не падлягаюць публічнаму абмеркаванню, у тым ліку праекты, падрыхтаваныя ў сувязі з заключэннем, выкананнем, прыпыненнем дзеяння або спыненнем міжнароднага дагавора, якія рэгулююць грамадскія адносіны ў галіне забеспячэння абароны і нацыянальнай бяспекі, абароны дзяржаўных сакрэтаў, бюджэтнага, валютнага заканадаўства, накіраваныя на рэалізацыю асноўных напрамкаў грашова-крэдытнай палітыкі, а таксама праекты, тэрмін падрыхтоўкі якіх па даручэнні Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь, Адміністрацыі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь складае менш як 15 каляндарных дзён.

Публічнае абмеркаванне, будучы па сваёй прыродзе публічна-прававым інстытутам, прызвана забяспечыць адкрытае, незалежнае і свабоднае грамадскае і (або) прафесійнае абмеркаванне праектаў нарматыўных прававых актаў, прадастаўляючы кожнаму магчымасць удзельнічаць у іх абмеркаванні незалежна ад наяўнасці спецыяльных ведаў або прыналежнасці да пэўных, у прыватнасці прафесійных, аб’яднанняў. Мэта публічнага абмеркавання – атрыманне грамадскай ацэнкі прававога акта, яго адпаведнасці грамадскім чаканням, што з’яўляецца адным з кампанентаў уліку публічных і прыватных інтарэсаў.

Канстытуцыйны Суд, ацэньваючы заканадаўчае рэгуляванне адносін, якія датычацца публічнага абмеркавання праектаў нарматыўных прававых актаў, адзначае накіраванасць нарматыўных прадпісанняў артыкула 7 Закона на забеспячэнне працэдуры публічнага абмеркавання праектаў, якія закранаюць правы, свабоды і абавязкі грамадзян, што адпавядае канстытуцыйнаму палажэнню аб чалавеку, яго правах, свабодах і гарантыях іх рэалізацыі як найвышэйшай каштоўнасці і мэце грамадства і дзяржавы (частка першая артыкула 2 Канстытуцыі).

Замацаванне Законам прадпісання аб публічным абмеркаванні праектаў нарматыўных прававых актаў, якія прынцыпова мяняюць існуючыя падыходы да прававога рэгулявання пэўнай сферы грамадскіх адносін, адпавядае патрабаванням прававой дзяржавы аб транспарэнтнасці прававога рэгулявання, яго ўзгодненасцi з грамадскімі чаканнямі і станоўчым уплывам на рост даверу грамадзян да дзяржавы і яе органаў.

5. Аналіз палажэнняў артыкула 8 Закона аб прыняцці (выданні) нарматворчымі органамі (службовымі асобамі) нарматыўных прававых актаў у парадку эксперыменту сведчыць аб замацаванні такой формы апрабавання новых падыходаў у прававым рэгуляванні грамадскіх адносін, як эксперымент. Адначасова выключаюцца існаваўшыя прабелы ў дзеючым заканадаўстве, што дазваляе забяспечыць прававую пэўнасць пры вырашэнні звязаных з эксперыментам пытанняў.

Заканадавец, у прыватнасці, устанаўлівае, што па заканчэнні эксперыменту праводзіцца аналіз практыкі прымянення нарматыўнага прававога акта, прынятага (выдадзенага) у парадку эксперыменту, пазітыўных і негатыўных наступстваў эксперыменту, сацыяльных і іншых фактараў, якія аказалі ўплыў на прымяненне такога акта, зробленых расходаў і атрыманых даходаў у сувязі з правядзеннем эксперыменту, а таксама ажыццяўляецца прагноз пазітыўных і негатыўных наступстваў, якія з’явяцца пасля прыняцця (выдання) нарматыўнага прававога акта без абмежавання яго дзеяння.

Згодна з пунктам 3 артыкула 8 Закона на падставе інфармацыі аб выніках эксперыменту нарматворчым органам (службовай асобай) прымаецца рашэнне аб мэтазгоднасці прыняцця (выдання) нарматыўнага прававога акта без абмежавання яго дзеяння ў часе і пэўнай тэрыторыяй і (або) па коле асоб цi прымаюцца іншыя меры па ўдасканальванні заканадаўства ў адпаведнай сферы грамадскіх адносін і практыкі правапрымянення.

Канстытуцыйны Суд лічыць, што паколькі сфармуляваныя ва ўказаным артыкуле Закона палажэннi не выключаюць магчымасці негатыўных наступстваў прыняцця (выдання) нарматыўных прававых актаў у парадку эксперыменту, то ў выпадку выяўлення негатыўных наступстваў прыняцця (выдання) нарматыўнага прававога акта ў парадку эксперыменту рызыка гэтых наступстваў не павінна ўскладацца выключна на суб’ектаў праваадносін, на якіх распаўсюджвалася дзеянне такога акта, калі адпаведныя адносіны мелі правамерны характар і ажыццяўляліся ў адпаведнасці з устаноўленымі прадпісаннямі і патрабаваннямі аб правядзенні эксперыменту.

6. Артыкулам 75 Закона рэгулююцца адносіны, што датычацца прававога маніторынгу, пад якім разумеецца дзейнасць па сістэматычным аналізе і ацэнцы якасці заканадаўства, практыкі правапрымянення, эфектыўнасці прававога рэгулявання грамадскіх адносін, якая ажыццяўляецца нарматворчымі органамі (службовымі асобамі), а таксама іншымі ўпаўнаважанымі дзяржаўнымі органамі (арганізацыямі) у межах сваёй кампетэнцыі.

У дадзеным артыкуле Закона прадугледжваецца, што ў мэтах ажыццяўлення прававога маніторынгу названымі органамі (арганізацыямі) праводзяцца публічныя абмеркаванні, ствараюцца рабочыя групы, у тым ліку міжведамасныя, вывучаюцца прапановы дзяржаўных органаў і іншых арганізацый, у тым ліку навуковых арганізацый, грамадскіх аб’яднанняў, а таксама грамадзян па ўдасканальванні заканадаўства і практыкі правапрымянення, аналізуецца інфармацыя, якая змяшчаецца ў сродках масавай інфармацыі, аглядах практыкі прымянення заканадаўства, ажыццяўляецца абмен інфармацыяй паміж зацікаўленымі дзяржаўнымі органамі і іншымі арганізацыямі, выкарыстоўваюцца іншыя спосабы, якія не супярэчаць заканадаўству.

З улікам прыведзенага ў аналізуемым артыкуле Закона паняцця маніторынгу, яго прававой сутнасці і асноўных састаўляючых Канстытуцыйны Суд лічыць, што, хаця пры вызначэнні названых магчымых форм ажыццяўлення прававога маніторынгу не ўстанаўліваецца адзіны парадак яго ажыццяўлення, прагназавання мяркуемых наступстваў прыняцця (выдання), уключаючы вызначэнне дзяржаўнага органа (іншай арганізацыі), адказнага(й) за вырашэнне звязаных з гэтым пытанняў, прадугледжваемая Законам рэалізацыя нарматворчымі органамі і іншымі дзяржаўнымі органамі (арганізацыямі) заканадаўчых прадпісанняў па правядзенні прававога маніторынгу можа аказаць чаканае ўздзеянне на павышэнне якасці заканадаўства і практыкі правапрымянення, забяспечваючы тым самым эфектыўнасць і выніковасць прававога рэгулявання грамадскіх адносін, выкананне нарматыўных прававых актаў у адпаведнасці з патрабаваннямі канстытуцыйных прынцыпаў і норм.

7. У Законе змяшчаецца рад нарматыўных патрабаванняў, якія датычацца, у прыватнасці, устанаўлення забарон:

на ўключэнне ў лакальныя акты палажэнняў, якія пагаршаюць у параўнанні з заканадаўствам прававое становiшча грамадзян і юрыдычных асоб, на якіх распаўсюджваецца дзеянне лакальных актаў (пункт 3 артыкула 5);

на дэлегаванне паўнамоцтваў на прыняцце (выданне) нарматыўных прававых актаў нарматворчым органам (службовай асобай), калі такія паўнамоцтвы нададзены заканадаўчым актам, а таксама iншаму нарматворчаму органу (службовай асобе) аднаго ўзроўню, калі іншае не прадугледжана заканадаўчымі актамі (частка другая пункта 1 артыкула 55);

на ўказанне ў нарматыўным прававым акце тэрміну ўступлення яго ў сілу раней даты яго прыняцця (выдання) (пункт 5 артыкула 64).

Пунктам 6 артыкула 64 Закона фармулюецца таксама правіла аб тым, што не з’яўляюцца ўступіўшымі ў сілу нарматыўныя прававыя акты, прынятыя (выдадзеныя) з парушэннем устаноўленага гэтым Законам парадку правядзення абавязковай юрыдычнай экспертызы, уключэння іх у Нацыянальны рэестр прававых актаў і афіцыйнага апублікавання.

Замацаванне ў Законе ўказаных патрабаванняў, абавязковых для выканання ўсімі нарматворчымі органамі (службовымі асобамі), з’яўляецца фактычна ўстанаўленнем межаў іх юрысдыкцыі пры рэгуляванні адпаведных грамадскіх адносін па пытаннях (сферах дзейнасці), якія знаходзяцца ў кампетэнцыі гэтых органаў (службовых асоб). Канстытуцыйны Суд лічыць, што такое заканадаўчае рэгуляванне грунтуецца на патрабаваннях канстытуцыйнага прынцыпу вяршэнства права (частка першая артыкула 7), накіравана на дасягненне канстытуцыйна значных мэт і вырашэнне задач, у тым ліку па абароне правоў і законных інтарэсаў грамадзян і арганізацый, гарантаванне якіх ускладзена на дзяржаву.

8. У Законе ўлічаны прававыя пазіцыі Канстытуцыйнага Суда, выкладзеныя ім у рашэннях ад 18 снежня 2008 г. «О реализации субъективного права при прекращении действия правовых норм», ад 15 снежня 2010 г. «О действии нормативного правового акта во времени при прекращении делегированных полномочий на его принятие (издание)» і інш., а таксама рэалізаваны рад сфармуляваных у пасланнях Канстытуцыйнага Суда аб стане канстытуцыйнай законнасці ў Рэспубліцы Беларусь у 2012, 2014, 2016 і 2017 гадах прапаноў Канстытуцыйнага Суда канцэптуальнага характару па ўдасканальванні прававой сістэмы дзяржавы, якія датычацца, у прыватнасці, укаранення прававога маніторынгу як сістэмнай дзейнасці дзяржаўных органаў і іншых арганізацый па ацэнцы дзейснасці нацыянальнага заканадаўства, аналізу выніковасці ўздзеяння права на грамадскія адносіны; вызначэння прыярытэтаў у грамадскім і сацыяльна-эканамічным развіцці, дзяржаўным будаўніцтве; безумоўнага прытрымлівання нарматворчымі органамі прынцыпу прававой пэўнасці, згодна з якiм нарматыўны прававы акт павінен насіць пэўны характар, эфектыўна ўздзейнічаць на грамадскія адносіны і ўстанаўлiваць суразмернае прававое рэгуляванне; выпрацоўкi на дзяржаўным узроўні дзейснага механізма вывучэння і ацэнкі рэгулюючага ўздзеяння заканадаўчых актаў на дасягненне мэт эканамічнага і грамадска-палітычнага развіцця краіны; укаранення дзейснага навуковага нарматворчага прагназавання для забеспячэння канстытуцыйна-прававой бяспекі і прадказальнасці заканадаўчага рэгулявання.

Улік заканадаўцам прававых пазіцый і прапаноў Канстытуцыйнага Суда грунтуецца на канстытуцыйным прынцыпе падзелу ўлад і накіраваны на належнае зацвярджэнне ў нарматворчай дзейнасці прынцыпаў вяршэнства Канстытуцыі і вяршэнства права.

Канстытуцыйны Суд лічыць таксама, што пераадоленне нарматворчых дэфектаў, якія абумоўліваюць неканстытуцыйнасць нарматыўных палажэнняў або цягнуць за сабой неканстытуцыйнае іх прымяненне, забяспечваецца ў тым ліку пры своечасовай і поўнай рэалізацыі заканадаўцам, іншым нарматворчым органам (службовай асобай) прававых пазіцый Канстытуцыйнага Суда, накіраваных не толькі на выяўленне недахопаў прававога рэгулявання ў мэтах іх ліквідацыі, але і на ўстанаўленне канстытуцыйна-прававога сэнсу нарматыўных прадпісанняў і вызначэнне вектара далейшага ўдасканальвання канстытуцыйна-прававога рэгулявання адпаведных адносін.

9. У пункце 2 артыкула 66 Закона заканадаўцам фармулююцца прадпісанні, якія датычацца надання зваротнай сілы нарматыўнаму прававому акту.

Па сваім змесце дадзеныя прадпісанні ўзнаўляюць частку другую артыкула 67 Закона аб нарматыўных прававых актах. Пры гэтым калі ў частцы першай пункта 2 аналізуемага артыкула Закона змяшчаецца правіла імператыўнага характару аб тым, што наданне зваротнай сілы нарматыўнаму прававому акту не дапускаецца, калі ён прадугледжвае ўвядзенне або ўзмацненне адказнасці грамадзян і юрыдычных асоб за дзеянні, якія на момант іх учынення не цягнулі ўказаную адказнасць або цягнулі больш мяккую адказнасць, то ў частцы другой дадзенага пункта захавана норма, згодна з якой нарматыўныя прававыя акты, якія іншым чынам пагаршаюць становiшча грамадзян і юрыдычных асоб (ускладаюць дадатковыя (павялічаныя) у параўнанні з раней існаваўшымі абавязкі або абмяжоўваюць у правах цi пазбаўляюць існуючых правоў), не маюць зваротнай сілы, калі іншае не прадугледжана заканадаўчымі актамі.

Ацэньваючы заканадаўчае палажэнне аб магчымасці надання зваротнай сілы нарматыўным прававым актам, якія іншым чынам пагаршаюць становiшча грамадзян і юрыдычных асоб, Канстытуцыйны Суд адзначае наступнае.

У адпаведнасці з часткай шостай артыкула 104 Канстытуцыі закон не мае зваротнай сілы, за выключэннем выпадкаў, калі ён змякчае або адмяняе адказнасць грамадзян.

З сэнсу дадзенай канстытуцыйнай нормы вынікае, што яна распаўсюджваецца не толькі на законы, але і на ўсе падзаконныя акты, паколькі забарона на наданне зваротнай сілы нарматыўным прававым актам, якія ўстанаўліваюць або ўзмацняюць адказнасць грамадзян, сфармуляваны ў выглядзе ўніверсальнага правіла, што не змяшчае выключэнняў ні для законаў, ні для іншых нарматыўных прававых актаў.

Згодна з Канстытуцыяй абмежаванне правоў і свабод асобы дапускаецца толькі ў выпадках, прадугледжаных законам, у інтарэсах нацыянальнай бяспекі, грамадскага парадку, абароны маралі, здароўя насельніцтва, правоў і свабод іншых асоб (частка першая артыкула 23).

У сувязі з гэтым дапушчэнне заканадаўцам магчымасці надання зваротнай сілы нарматыўным прававым актам, якія іншым чынам пагаршаюць становiшча грамадзян і юрыдычных асоб, калі такое прадугледжана заканадаўчымі актамі, не ўваходзіць у супярэчнасць з канстытуцыйнымі патрабаваннямі.

З улікам выкладзенага Канстытуцыйны Суд прыходзіць да вываду, што Закон накіраваны на комплекснае і сістэмнае рэгуляванне адносін, што датычацца нарматворчай дзейнасці, якое адказвае патрабаванням прынцыпаў вяршэнства Канстытуцыі і вяршэнства права, павышэнне эфектыўнасці нарматворчай дзейнасці, аптымізацыю працэдуры падрыхтоўкі праектаў нарматыўных прававых актаў, іх прыняцця (выдання), павышэнне ўзроўню прававой культуры, што спрыяе далейшаму фарміраванню прававой дзяржавы, умацаванню прававога суверэнітэту Рэспублікі Беларусь.

Закон прыняты Палатай прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь у межах паўнамоцтваў у адпаведнасці з пунктам 2 часткі першай артыкула 97 Канстытуцыі, адобраны Саветам Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь у адпаведнасці з пунктам 1 часткі першай артыкула 98 Канстытуцыі.

На падставе выкладзенага Канстытуцыйны Суд прыходзіць да вываду аб тым, што па змесце норм, форме акта і парадку прыняцця Закон адпавядае Канстытуцыі.

Кіруючыся часткамі першай, сёмай артыкула 116 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь, часткай другой артыкула 24 Кодэкса Рэспублікі Беларусь аб судауладкаванні і статусе суддзяў, артыкуламі 103–105 Закона Рэспублікі Беларусь «О конституционном судопроизводстве», Канстытуцыйны Суд Рэспублікі Беларусь

ВЫРАШЫЎ:

1. Прызнаць Закон Рэспублікі Беларусь «О нормативных правовых актах» адпаведным Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь.

2. Рашэнне ўступае ў сілу з дня прыняцця.

3. Апублікаваць рашэнне ў адпаведнасці з заканадаўчымі актамі.

Старшынствуючы –

Старшыня Канстытуцыйнага Суда

Рэспублікі Беларусь                                                                                                      П.П.Міклашэвіч