У сваім выступленні Старшыня Канстытуцыйнага Суда спыніўся на змесце прынятага 20 студзеня 2016 г. Канстытуцыйным Судом Паслання Прэзідэнту Рэспублікі Беларусь і палатам Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь «Аб стане канстытуцыйнай законнасці ў Рэспубліцы Беларусь у 2015 годзе».

1. Найважнейшай юрыдычнай формай выяўлення грамадскай згоды, адзінства народа выступае Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь, якая ўстанаўлівае асновы канстытуцыйнага ладу, фундаментальныя прынцыпы арганізацыі і функцыянавання беларускага грамадства і дзяржавы.

Рэалізуючы канстытуцыйныя палажэнні аб народным і дзяржаўным суверэнітэце, беларускі народ як адзіная крыніца дзяржаўнай улады і носьбіт суверэнітэту ў Рэспубліцы Беларусь на мінулых выбарах дэмакратычным шляхам выбраў Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь Аляксандра Рыгоравіча Лукашэнку, пацвердзіў сваё імкненне захаваць дасягнутую грамадскую згоду і стабільнасць, забяспечваць паслядоўнае і дынамічнае развіццё грамадства і дзяржавы на канстытуцыйнай аснове.

2. Канстытуцыя з'яўляецца асновай прававой сістэмы, яе нормы, якія валодаюць устаноўчым характарам і непасрэдным дзеяннем, развіваюцца па сутнасці і атрымліваюць рэальнае ўвасабленне ў заканадаўстве і правапрымяненні.

Пры гэтым трэба ўлічваць, што далейшае развіццё ў заканатворчым працэсе канстытуцыйных каштоўнасцей, прынцыпаў і норм дапамагае ўстойлiваму і паслядоўнаму ўмацаванню прававога фундамента для развіцця Беларусі як дэмакратычнай прававой дзяржавы.

Дзейнасць Канстытуцыйнага Суда як органа канстытуцыйнага кантролю ў мінулым годзе была накіравана на абарону канстытуцыйнага ладу, правоў і свабод чалавека і грамадзяніна, забеспячэнне вяршэнства Канстытуцыі, зацвярджэнне канстытуцыйнай законнасці ў нарматворчасці і правапрымяненні.

3. Ацэньваючы стан канстытуцыйнай законнасці ў Рэспубліцы Беларусь у 2015 годзе, Канстытуцыйны Суд адзначае рэалізацыю ў прававой сістэме палажэнняў Канстытуцыі, развіццё канстытуцыйных прынцыпаў і норм, а таксама агульнапрызнаных прынцыпаў міжнароднага права ў заканадаўчым рэгуляванні грамадскіх адносiн, накіраванасць дзейнасці дзяржаўных органаў і службовых асоб на падтрыманне рэжыму канстытуцыйнай законнасці, забеспячэнне больш поўнай рэалізацыі канстытуцыйных правоў і свабод грамадзян ва ўсіх сферах жыцця і дзейнасці грамадства і дзяржавы.

4. Па выніках ажыццяўлення абавязковага папярэдняга кантролю 50 законаў, прынятых Палатай прадстаўнікоў і адобраных Саветам Рэспублікі Нацыянальнага сходу, да іх падпісання Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь у мінулым годзе Канстытуцыйным Судом прызнаны ў цэлым адпавядаючымі Канстытуцыі.

Пры гэтым Канстытуцыйны Суд пры дапамозе прававых пазіцый ўказваў у рашэннях на наяўнасць у некаторых законах пэўных недахопаў, арыентаваў дзяржаўныя органы і іншыя арганізацыі, службовых асоб і грамадзян на канстытуцыйна вывераны падыход да прымянення норм законаў на практыцы з улікам патрабаванняў Канстытуцыі.

Канстытуцыйным Судом рэкамендавана заканадаўцу пры ўдасканальванні заканадаўства ў поўнай меры забяспечваць эфектыўнасць прававога механізма рэалізацыі канстытуцыйных правоў і свабод грамадзян, прадказальнасць і забяспечанасць прававога рэгулявання грамадскіх адносiн.

5. Канстытуцыйным Судом у 2015 годзе прымаліся рашэнні аб устараненні ў нарматыўных прававых актах прабелаў, выключэнні ў іх калізій і прававой нявызначанасці.

Падставай для ўзбуджэння вядзення па такіх справах у адпаведнасці з артыкулам 158 Закона «Аб канстытуцыйным судаводстве» з'яўляюцца паступіўшыя ў Канстытуцыйны Суд звароты дзяржаўных органаў, іншых арганізацый, а таксама грамадзян, якія змяшчаюць адпаведную інфармацыю.

На падставе зваротаў Канстытуцыйным Судом у 2015 годзе прыняты рашэннi аб неабходнасці устаранення заканадаўцам у Крымінальна-працэсуальным кодэксе Рэспублікі Беларусь прабелаў у прававым рэгуляванні:

рэалізацыі права грамадзян, якія выступаюць сведкамі ў крымінальным працэсе, на кваліфікаваную юрыдычную дапамогу ў сувязі з адсутнасцю нормы, якая прама замацоўвае допуск адваката да ўдзелу ў крымінальным працэсе ў якасці прадстаўніка сведкі;

забеспячэнні канстытуцыйнага права кожнага на судовую абарону па справах прыватнага абвінавачання ў выпадках, калі невядома асоба, якая ўчыніла злачынства, а таксама калі наступіла смерць асобы, якая пацярпела ад злачынства.

6. У 2015 годзе выканана пяць рашэнняў Канстытуцыйнага Суда аб устараненні ў нарматыўных прававых актах прабелаў, выключэнні ў іх калізій і прававой нявызначанасці, рэалізаваны чатыры прававыя пазіцыі, якія змяшчаюцца ў рашэннях, прынятых у парадку абавязковага папярэдняга кантролю канстытуцыйнасці законаў. Так:

у мэтах ліквідацыі прабела ў заканадаўчым рэгуляванні рэалізацыі палажэнняў артыкула 57 Канстытуцыі, якi прадугледжвае магчымасць праходжання альтэрнатыўнай службы, прыняты Закон ад 4 чэрвеня 2015 года «Аб альтэрнатыўнай службе»;

у мэтах належнай рэалізацыі канстытуцыйнага права грамадзян на сацыяльнае забеспячэнне ў пастанове Урада ад 25 лютага 2015 г. вызначаны парадак пацвярджэння асобы грамадзян, не якія маюць пашпарта, для мэт пенсіённага забеспячэння і парадак выплаты пенсіі такім грамадзянам.

Выкладзеныя ў рашэннях Канстытуцыйнага Суда прававыя пазіцыі ўлічаны нарматворчымі органамі і ў шэрагу іншых нарматыўных прававых актаў.

7. У Пасланні змяшчаюцца наступныя вывады:

Па-першае, ва ўмовах развіцця глабалізацыі, інтэграцыі, дынамічнасці і ўзаемазалежнасці грамадскіх і міждзяржаўных працэсаў асноўную ўвагу ў галіне нарматворчасці неабходна ўдзяліць забяспечанасці і бяспецы прававога рэгулявання зыходзячы з вяршэнства Канстытуцыі.

Як неад'емная частка прынцыпу вяршэнства права, прынцып прававой забяспечанасці падразумявае, што заканадаўчыя акты павінны быць накіраваны на дасягненне і забеспячэнне канстытуцыйна значных мэт і інтарэсаў, поўна і канкрэтна рэгуляваць важнейшыя грамадскія адносiны, змяшчаць належныя механізмы рэалізацыі правоў і свабод грамадзян, умацавання канстытуцыйнага правапарадку. 

Па-другое, у працэсе прававога забеспячэння эканамічных адносiн на сучасным этапе неабходна зыходзіць з таго, што стабільнае і дынамічнае развіццё базіруецца на фундаментальных канстытуцыйных палажэннях аб наданні ўсім роўных правоў для ажыццяўлення гаспадарчай і іншай дзейнасці, гарантыях роўнай абароны і роўных умоў для развіцця ўсіх форм уласнасці, роўных магчымасцей свабоднага выкарыстання здольнасцей і маёмасці для прадпрымальніцкай і іншай эканамічнай дзейнасці і падразумявае абавязак заканадаўца выпрацаваць на канстытуцыйнай аснове зразумелы і эфектыўны прававы механізм для суб'ектаў эканамічных адносiн.

Канстытуцыйны Суд звяртае ўвагу на неабходнасць далейшага развіцця гандлёвага права, прызванага садзейнічаць фарміраванню інфраструктуры таварнага рынку, наладжванню ўстойлiвых гандлёва-эканамічных сувязей паміж вытворцамі і спажыўцамі. У мэтах сучаснага прававога забеспячэння эканамічных дачыненняў iснуе аб'ектыўная патрэбнасць мадэрнізацыі грамадзянскага заканадаўства шляхам распрацоўкі і прыняцця новага Грамадзянскага кодэкса, які ўключае гандлёвае права як самастойную падгаліну.

Па-трэцяе, вызначальным для выяўлення сутнасці сацыяльнай дзяржавы з'яўляецца замацаванне на канстытуцыйным узроўні абавязкаў дзяржавы па стварэнні ўмоў для свабоднага і годнага развіцця асобы, па забеспячэнні права кожнага на годны ўзровень жыцця.

Канстытуцыйны Суд звяртае ўвагу на тое, што заканадавец пры вызначэнні механізмаў рэалізацыі сацыяльных правоў грамадзян у адпаведнасці са сваімі канстытуцыйнымі паўнамоцтвамі павінен няўхільна прытрымлiваецца ў заканатворчым працэсе межаў меркавання (дыскрэцыi), не дапускаць скажэння сутнасці сацыяльнай дзяржавы і, зыходзячы з эканамічных і фінансавых магчымасцей краіны, паслядоўна накіроўваць прававое рэгуляванне на павышэнне эфектыўнасці дзяржаўнай дапамогі ў сацыяльнай сферы, адраснасці мер па сацыяльнай абароне насельніцтва, а таксама на дасягненне балансу інтарэсаў асобы, таварыства і дзяржавы.

Па-чацвёртае, рэалізацыя прынцыпу прававой забяспечанасці ў дзейнасці судоў агульнай юрысдыкцыі накіравана на ўзмацненне ролі судовай улады ў гарантаванні судовай абароны канстытуцыйных правоў і свабод чалавека і грамадзяніна, забеспячэнні стабільнасці ў грамадстве і дзяржаве.

Канстытуцыйны Суд лічыць, што ў мэтах далейшага развіцця канстытуцыйнага прынцыпу роўнасці ўсiх перад законам і судом, забеспячэння роўнага доступу да правасуддзя неабходныя распрацоўка і прыняцце адзінага працэсуальнага закона, які рэгулюе разгляд грамадзянскіх і эканамічных спраў.

Павышэнне ўзроўню прававой забяспечанасці канстытуцыйнага права грамадзян на судовую абарону ў адміністрацыйным судаводстве павiнна быць накіравана на стварэнне прававых механізмаў для своечасовага і эфектыўнага аднаўлення парушаных правоў. У цяперашні час, зыходзячы са спецыфікі ўзаемаадносін паміж грамадзянінам і дзяржавай, патрабуецца ўвядзенне спецыялізаванага адміністрацыйнага судаводства, якое вызначае парадак разгляду спрэчак паміж грамадзянамі і дзяржавай у асобе дзяржаўных органаў і службовых асоб.

Па-пятае, важнейшым змястоўным элементам дзяржаўнага суверэнітэту выступае прававы суверэнітэт, які ва ўнутрыдзяржаўнай сферы праяўляецца ў функцыянаванні дзяржаўнай улады на аснове вяршэнства Канстытуцыі, а ў знешнепалітычнай – у прызнанні дзяржавай агульнапрызнаных прынцыпаў міжнароднага права.

У цяперашні час, улічваючы ўдзел Рэспублікі Беларусь у інтэграцыйных працэсах, важна захаваць канстытуцыйную ідэнтычнасць, суверэннае права народа Беларусі самастойна вызначаць свой шлях развіцця.

З улікам практыкі канстытуцыйнага правасуддзя еўрапейскіх краін мэтазгодна выпрацаваць прававы механізм, які дазваляе разглядаць у Канстытуцыйным Судзе наднацыянальныя прававыя акты, што закранаюць асновы канстытуцыйнага ладу, канстытуцыйныя правы і свабоды грамадзян і гарантыі іх рэалізацыі ў мэтах забеспячэння балансу нацыянальных і наднацыянальных інтарэсаў.

Па-шостае, абавязковай умовай паступальнага і дынамічнага развіцця дзяржавы і грамадства з'яўляецца гарантаванне прававой забяспечанасці і прававой бяспекі ва ўсіх сферах грамадскага жыцця.

Прадказальнасць заканатворчага працэсу, стабільнасць і паўната прававога рэгулявання, прававая вызначанасць, даступнасць і зразумеласць заканадаўствы ўмацоўваюць давер грамадзян да дзяржаўнай улады, упэўненасць у гарантаванні рэалізацыі і абароны правоў і свабод, дапамагаюць забеспячэнню суверэнітэту і нацыянальнай бяспекі, эфектыўнаму функцыянаванню прававой сістэмы, прытрымліванню справядлівага балансу прыватных і публічных інтарэсаў.

Канстытуцыйная законнасць, з'яўляючыся вызначальнай састаўляючай канстытуцыяналізму, забяспечваецца штодзённай дзейнасцю ўсіх дзяржаўных органаў, службовых асоб, грамадзян і інстытутаў грамадзянскай супольнасці, абумоўлівае непахіснасць устояў народаўладдзя і канстытуцыйнага ладу.

У другой частцы прэс-канферэнцыі Старшыня Канстытуцыйнага Суда адказаў на пытанні журналістаў.