Канстытуцыйны Суд Рэспублікі Беларусь у складзе старшынствуючага — Старшыні Канстытуцыйнага Суда Васілевіча Р.А., намеснiка Старшынi Марыскiна А.У., суддзяў Бойка Т.С., Кенік К.І., Падгрушы В.В., Фiлiпчык Р.I., Цікавенкі А.Г., Шышко Г.Б. разгледзеў на падставе артыкула 40 і часткі першай артыкула 116 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь звароты грамадзян аб канстытуцыйнасці заканадаўства, якое рэгулюе пытанні падаткаабкладання сум кампенсацыі фізічным асобам маральнай шкоды.

 

Вывучыўшы адпаведныя палажэнні Канстытуцыі, Грамадзянскага і Падатковага кодэксаў, Закона «Аб падаходным падатку з фізічных асоб» і іншых нарматыўных прававых актаў Рэспублiкi Беларусь, Канстытуцыйны Суд устанавіў наступнае.

 

Згодна з часткай другой артыкула 60 Канстытуцыі з мэтай абароны правоў, свабод, гонару і годнасці грамадзяне ў адпаведнасці з законам маюць права спагнаць у судовым парадку як маёмасную шкоду, так і матэрыяльнае кампенсаванне маральнай шкоды.

 

Шкода, прычыненая асобе або маёмасці грамадзяніна, у адпаведнасці з часткай першай пункта 1 артыкула 933 Грамадзянскага кодэкса (далей – ГК) падлягае пакрыццю ў поўным аб’ёме асобай, якая прычыніла шкоду. Падставы і размер кампенсацыі грамадзяніну маральнай шкоды вызначаюцца правіламі, прадугледжанымі главой 58 і артыкулам 152 ГК (пункт 1 артыкула 968 ГК). Згодна з артыкуламі 152 і 970 ГК кампенсацыя маральнай шкоды ажыццяўляецца ў грашовай форме. Размер кампенсацыі вызначаецца судом у залежнасці ад характару прычыненых пацярпеўшаму фізічных і маральных пакут, а таксама ступені віны прычыніцеля шкоды ў выпадках, калі віна з’яўляецца падставай пакрыцця шкоды. Пры вызначэнні размеру кампенсацыі шкоды павінны ўлічвацца патрабаванні разумнасці і справядлівасці. Характар фізічных і маральных пакут ацэньваецца судом з улікам фактычных акалічнасцей, пры якіх была прычынена маральная шкода, і індывідуальных асаблівасцей пацярпеўшага.

 

Канстытуцыйны Суд адзначае, што грамадзянскае заканадаўства Рэспублiкi Беларусь змяшчае прававыя нормы, якія рэгулююць адносіны па пакрыццю маральнай шкоды і вызначэнню судом размеру яе кампенсацыі.

 

У адпаведнасці з падпунктам 1.35 пункта 1 артыкула 3 Закона «Аб падаходным падатку з фізічных асоб» (далей – Закон) не падлягаюць падаткаабкладанню ўсе віды прадугледжаных заканадаўствам Рэспублiкi Беларусь кампенсацыйных выплат у межах норм, устаноўленых заканадаўствам Рэспублiкi Беларусь (за выключэннем кампенсацыі за нявыкарыстаны адпачынак, кампенсацыі за выкарыстанне транспартных сродкаў, абсталявання, інструментаў і прыстасаванняў, якія належаць работніку), у тым ліку звязаных з:

 

выкананнем фізічнай асобай працоўных абавязкаў (уключаючы пераезд на работу ў іншую мясцовасць і пакрыццё камандзіровачных расходаў). Пры аплаце работніку расходаў на камандзіроўкі як унутры краіны, так і за яе межамі ў абкладаемы падаткам даход не ўключаюцца сутачныя ў межах норм, якія ўстанаўліваюцца Міністэрствам фінансаў Рэспублiкi Беларусь, а таксама фактычна ажыццёўленыя і дакументальна пацверджаныя мэтавыя расходы, звязаныя з камандзіроўкамі;

 

пакрыццём шкоды, прычыненай незаконнымі дзеяннямі органаў дазнання, папярэдняга следства, пракуратуры, суда;

 

пакрыццём шкоды пры страце працаздольнасці, звязанай з калецтвам або іншым пашкоджаннем здароўя, а таксама ў сувязі са стратай карміцеля;

 

бясплатным прадастаўленнем жылых памяшканняў і камунальных паслуг;

 

аплатай кошту і (або) выдачай належнага натуральнага забеспячэння, а таксама выплатай грашовых сродкаў узамен гэтага забеспячэння;

 

аплатай кошту харчавання, спартыўнага забеспячэння, абсталявання, спартыўнай і параднай формы, якія атрымліваюцца спартсменамі і работнікамі фізкультурна-спартыўных арганізацый для вучэбна-трэніровачнага працэсу і ўдзелу ў спартыўных спаборніцтвах;

 

гібеллю, устанаўленнем інваліднасці, якая звязана з выкананнем службовых абавязкаў або наступіла ў выніку ранення, кантузіі, калецтва, ваеннаслужачых, асоб начальніцкага і радавога складу органаў унутраных спраў, органаў фінансавых расследаванняў, органаў і падраздзяленняў па надзвычайных сітуацыях або дзяржаўных служачых пры выкананні імі сваіх службовых абавязкаў.

 

Вывучэнне правапрымяняльнай практыкі паказвае, што сумы грашовай кампенсацыі маральнай шкоды, за выключэннем непасрэдна пералічаных у Законе выпадкаў пакрыцця такой шкоды, разглядаюцца падатковымі органамі ў якасці даходаў, што падлягаюць падаткаабкладанню, і абкладаюцца падаходным падаткам як «іншыя даходы». Такі парадак падаткаабкладання сум, выплачаных грамадзянам у мэтах пакрыцця маральнай шкоды, устаноўлены пунктам 48 Інструкцыі аб парадку вылічэння і выплаты падаходнага падатку з фізічных асоб, зацверджанай пастановай Міністэрства па падатках і зборах Рэспублікі Беларусь ад 20 лютага 2002 г. № 16.

 

Канстытуцыйны Суд лічыць, што існуючая практыка, калі з адных сум кампенсацыі маральнай шкоды падатак выплачваецца, а з іншых – не, не ў поўнай меры заснавана на палажэннях Закона, таму што адрозненне ў падаткаабкладанні сум кампенсацыі маральнай шкоды ў залежнасці ад абставін, якія з’явіліся прычынай яе пакрыцця, з норм Закона «Аб падаходным падатку з фізічных асоб» прама не вынікае. Па меркаванню Канстытуцыйнага Суда, практыка, якая склалася, з’яўляецца вынікам выкарыстання ў Законе неадназначнай фармулёўкі: «ў межах норм, устаноўленых заканадаўствам Рэспублiкi Беларусь».

 

Канстытуцыйны Суд звяртае ўвагу на тое, што мэтай кампенсацыі маральнай шкоды з’яўляецца не атрыманне даходу, а пакрыццё панесеных маральных і фізічных пакут.

 

Згодна з артыкуламі 97, 98 Канстытуцыі права афіцыяльнага тлумачэння законаў належыць Нацыянальнаму сходу Рэспублікі Беларусь. Парламент валодае правам устанаўліваць рэспубліканскія падаткі і зборы, у тым ліку вызначаць не толькі істотныя элементы падатку, але і льготы па яго вылічэнню і выплаце.

 

У Пасланні Канстытуцыйнага Суда Рэспублікі Беларусь «Аб стане канстытуцыйнай законнасці ў Рэспубліцы Беларусь у 2004 годзе» адзначана, што высокі ўзровень якасці заканадаўства прадугледжвае адсутнасць у ім якой бы то ні было двухсэнсавасці, што з’яўляецца неабходнай умовай аднастайнага разумення прававых норм і іх практычнага прымянення.

 

Кіруючыся артыкулам 40 Канстытуцыі, артыкуламі 7, 36, 38, 40 40¹ Закона «Аб Канстытуцыйным Судзе Рэспублікі Беларусь», Канстытуцыйны Суд

 

ВЫРАШЫЎ:

 

1. Прапанаваць Палаце прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь прыняць меры па ўдасканальванню норм Закона Рэспублікі Беларусь «Аб падаходным падатку з фізічных асоб», якія рэгулююць падаткаабкладанне кампенсацыі маральнай шкоды, і практыкі іх прымянення шляхам тлумачэння дадзенага Закона ці ўнясення ў яго змяненняў для выключэння неадназначнага разумення і прымянення ўказаных норм у мэтах больш поўнай абароны правоў грамадзян.

 

2. Гэта рашэнне ўступае ў сілу з дня прыняцця.

 

3. Апублiкаваць гэта рашэнне ў адпаведнасцi з заканадаўствам.

 

 

Старшынствуючы –

Старшыня Канстытуцыйнага Суда

Рэспублiкi Беларусь                                                                                                          Р.А. Васiлевiч